PODYMOWIE

Józef Chełmoński - Bociany

Tekst w trakcie prac redakcyjnych.

Treść zamieszczanych postów generalnie będzie dotyczyć moich przodków noszących nazwiska POGOŃ PODYMA MISZCZYK ZIĘTEK. Po I wojnie światowej, gdy Polska odzyskała niepodległość mieszkali oni w powiecie miechowskim należącym do województwa kieleckiego.

Tak się złożyło, że moi przodkowie od wieków zajmowali się rolnictwem. Pogoniowie (lub też w pewnym okresie Poganowie) oraz Ziętkowie byli służącymi dworskimi, Miszczykowie kmieciami, Podymowie chałupnikami i komornikami. Sytuacja taka miała miejsce około połowy XIX wieku. 

Historia Podymów została opisana aż w trzech opracowaniach: Historia rodzin: Podymów i Cegłów Danuty Kurnatowskiej z Podymów, Wspomnienia o rodzinach Bogaczów i Podymów Janiny Bogacz z Podymów oraz Podymowie z Kaliny Las i Ziętkowie z Dal będących owocem mojej wspólnej pracy z żoną Urszulą, która z racji zainteresowań zajęła się wyszukaniem metryk urodzeń, małżeństw i zgonów.

Najstarszym znanym przodkiem ze strony Podymów był Jan Podymka, kóry w 1700 roku w miechowskim kościele poślubił pannę Zofię Zaw.... pochodzącą z Pstroszyc. W pewnym okresie życia Jan i Zofia mieszkali w klasztornej wsi Bukowska Wola.

Metryka małżeństwa Jana Podymki z Zofią Zawi..., Miechów 1700.

Właśnie w Bukowskiej Woli w 1725 r. urodził im się syn Sebastian, który ożenił się około 1756 roku z Zofią Kaydy, córką Piotra i Małgorzaty, urodzoną w 1730 r. w Kalinie (Małej), w której też zamieszkiwała. Od tej pory „nasi” Podymowie zagościli na stałe w Kalinie. Sebastian i Zofia mieli siedmioro dzieci: Tomasza (1757-1782), Agnetis (1761- xx), Teresę (1762-xx), Adalbertusa (1765-1823), Adalbertusa (1769-1769), Jędrzeja (1777- xx), Józefa (xx -1779).

Agnetis - (in. Agnes) - Agnieszka, Adalbertus - Wojciech,   

Jak widać, nie we wszystkich przypadkach udało się ustalić datę urodzenia lub zgonu. Wynika to z braków występujących w miechowskich księgach parafialnych.

W roku 1778 roku, krótko po śmierci Zofii, Sebastian ożenił się po raz drugi z Katarzyną Pietras. W 1779 roku urodził im się syn Józef, który niebawem zmarł, podobnie jak jego matka. Trzecią żoną była Regina Sepielak (zmarła w 1785 roku), z którą miał dwoje dzieci: Mariannę (1780- xx ) i Agnetis (1784-1784). Czwartą żoną, z którą prawdopodobnie nie miał dzieci, była Katarzyna Urbanowa, wdowa po Łukaszu Urbanie, z którą wziął ślub w 1787 roku. 

W 1791 roku w województwie krakowskim przeprowadzono powszechny spis, z którego wynika, że Wojciech Podym, syn Sebastiana miał status chałupnika i mieszkał w wiosce Kalinie. Razem z nim w chałupie mieszkała żona Marianna Baranowna, ich syn Franciszek, służąca Teresa Wańkowna oraz komornik Kasper Czekay z rodziną. 

Fragment arkusza spisowego wsi Kalina położonej w parafii Miechów, 1791.

Oprócz Franciszka Podymom urodziło się jeszcze dziesięcioro dzieci, a wśród nich Jędrzej oraz Wojciech, mój przodek. Imię Jędrzeja, starszego brata Wojciecha, przywołuję nie bez przyczyny, o czym będzie mowa w dalszej części.

Wojciech "młodszy" przez kilka lat był użytkownikiem gospodarstwa (nr 27) objętego po swoim ojcu, Wojciechu seniorze. Wykazano to w 1830 roku w spisie zdawczo - odbiorczym podczas przekazywania Kaliny w dzierżawę. Wojciech miał wówczas zaledwie 19 lat.

Po tym kilkuletnim okresie ojcowiznę przejął brat Wojciecha "młodszego", Jędrzej. Gospodarstwo to przy oczynszowaniu w 1859 roku przejęli spadkobiercy Jędrzeja, a następnie ich potomkowie. Znajduje się ono po prawej stronie drogi Miechów-Działoszyce, przedostatnie na wzgórzu za rzeką Kalinką. Uważam, że miejsce to było pierwszym gniazdem "naszych" Podymów w Kalinie. Ostatnie było gospodarstwo rodziny Baran - przodków generała Feliksa Deli.

W latach 30. XIX wieku Jędrzej i Wojciech mieli własne gospodarstwa - Wojciech przez kilka lat użytkował nawet dwa - nr 18 i 38. W 1834 roku poślubił wdowę po Pawle Idziaku, Reginę z domu Smagała, córkę miejscowych kmieci.

Chałupa Podymów z Kaliny Małej – u góry, stan z końca lat 70-tych XX w. Z ziemi na której stała wywodziła się także nasza linia Podymów. Cała zagroda Podymów „jak nowa” stoi w Skansenie 

w Tokarni (kolejne zdjęcie).

Wojciech Podyma "młodszy", między 1830 a 1833 rokiem osiadł w gospodarstwie prowadzonym do 1830 roku przez Łukasza Miszczyka. Jego status społeczny uległ poprawie, ponieważ tym razem zaliczono go w poczet półrolników (inaczej - półkmieci).      

W osadzie składającej się z chałupy, stodoły i obory (budynki były w dobrym stanie technicznym) mieszkali: 1 mężczyzna (Wojciech), 1 kobieta (przyszła żona Regina?), chłopiec w wieku poniżej 10 lat (b.d.) oraz służąca (dziewka). Jego inwentarz, to 2 konie, 2 woły, 3 krowy, 2 jałówki, 1 świnia. Powierzchnia gruntu pod ogrodem wynosiła 150 prętów, czyli pół morgi. Kmiecie mieli wówczas ogrody jednomorgowe. Na swym gruncie wysiewał 3 korce oziminy i 2 korce jarzyny (zboża jarego). Opłaty, czynsze, osepy i inne daniny były wnoszone na św. Marcin, tj. 11 listopada danego roku. Poniżej zestawienie tych opłat z gospodarstw braci Podymów.

 

  

Lp.	Świadczenia z osady 1833 rok	Wojciech Podyma [18] Półrolnicza	Wojciech Podyma [38] Chałupnicza	Andrzej Podyma [27] Zagrodnicza
1	Czynsz - kopiejek.	20	12	12
2	Robocizna stała tygodniowa: - sprzężajem (rocznie) dni	104	0	0

	- pieszo (rocznie) dni	13	104	156
3	Inna robocizna (rocznie) dni	3	3	4
4	Osep złp.	2		0
5	Oddawali w naturaliach rocznie (rolnicy i półrolnicy) złp.	2	0	0
6	Oddawali      w                      wiktualiach: kury, szt.	2	1	0
7	Dziesięcina duchowieństwu:   -  w zbożu garncy żyta -  w kompozycie złp.	Kmiecie, półroln. + zagr. Banach i Krzyżek 26 4/16	14 1/16?	Pozost. zagrodnicy     – do dworu   20 0
8	Liwerunek złp.,gr	10,20	3,20	6,04
9	Podymne złp.,gr.	6	2,20	6,22
10	Szarwark złp.	6	4	4
11	Transportowe złp.	0,12	0,12	0,12
12	Składka ogniowa złp.	Nieczytelne	Nieczytelne	Nieczytelne

Przed rokiem 1839 półrolniczą osadę nr 18 przejął od Wojciecha Podymy Wojciech Czekaj. Wojciechowi Podymie pozostała chałupnicza osada numer 38, ale z upływem czasu znów zmienił się jego status.

W 1848 roku Wojciech Podyma młodszy był zagrodnikiem 2 dniowym, i - zgodnie z dokumentami ubezpieczeniowymi - był posiadaczem zabudowań o największej wartości wśród kalińskich gospodarzy. Zadziwiające.  Nie wiadomo co wpłynęło na jego decyzję z roku 1851, która przyniosła dla całej rodziny Podymów nieodwracalne skutki ekonomiczne i społeczne. Mianowicie zrzekł się przed wójtem gminy praw do całego swego gospodarstwa w Kalinie Małej. Było ono położone w pobliżu obecnej remizy OSP, po jej lewej stronie. Otrzymali je Miszczykowie, a obecnie (2025) na fragmencie mieszka pan Marek Idzik. W carskich planach uwłaszczeniowych miała się tam znaleźć osada karczemna.

Od tej chwili Wojciech i jego rodzina stali się komornikami/wyrobnikami pracującymi i mieszkającymi u bogatszych gospodarzy, być może u nowych właścicieli ich gospodarstwa. W konsekwencji, gdy doszło do regulacji wsi, a następnie gdy car zarządził powszechne uwłaszczenie, rodzina Podymów otrzymała z majątku Kalina Mała zaledwie 2 morgi i 24 pręty pola, zaś kalińscy gospodarze osady o powierzchni około 20 morgów. Na przykład spadkobiercy brata Wojciecha, Jędrzeja, otrzymali osadę o powierzchni 23 morgi i 215 prętów.

Według dawnych jednostek miar powierzchni, morga to 300 prętów, a obecnie jedna morga to 56 arów.

Carscy urzędnicy rzadko się mylili, ale na protokole z przekazania gruntu włościanom pod numerem 59 zapisali przy Reginie Podymowej: "Wdowa po gospodarzu, utrzymująca się z wyrobku, żąda osady komorniczej, do czego ma odpowiednią zamożność. Osady komorniczej nie przyjęła".

 

Wdowa po Wojciechu, Regina, gdy dotarła do niej informacja o przyznaniu jej tylko 2 morgów pola na krańcu Kaliny Małej (obecnie to wschodni kraniec Kaliny Rędziny), odmówiła przyjęcia osady. Carscy urzędnicy to odnotowali, ale prawdopodobnie aby posunąć oczynszowanie Kaliny Małej do przodu, osadę Reginy zaczęli czasem nazywać w dokumentach osadą chałupniczą. 

Chałupnicy stali wyżej w wiejskiej hierarchii niż, komornicy, niżej natomiast w stosunku do zagrodników i kmieci.

Żniwa - Tygodnik Ilustrowany 1913.

Reginę miały obowiązywać następujące podatki i ciężary od dnia 1 czerwca 1860 roku:  czynsz roczny w wysokości 3 rs. (ruble srebrne) i 21 1/2 kop. (kopiejek) - po upływie lat wolnych na zagospodarowanie, - podymne 70 kop., szarwark drogowy 30 kop., 5% na utrzymanie wójta gminy - 16 kop. 

Fragment mapy Kaliny Małej po regulacji w 1859 roku. Osada komornicza Reginy Podymy - w górnej części -  oznaczona numerem 58,  Anny Zdechlik - 57 - obie zaznaczone na zielono.  

Wielu gospodarzy w ciągu kilku lat od oczynszowania nie wystawiło jeszcze wszystkich wymaganych zabudowań, to też w 1865 roku napisali oni prośbę do Gubernatora Cywilnego Radomskiego  o  możliwość ratalnego zakupu drewna.  Prośba Reginy Podymowej została zaopiniowana w następujący sposób:

 „Regina Podymina – posiada osadę chałupniczą38 nadaną jej przy urządzeniu wsi Kalina pod nr 58 obejmującą mor. 2, pr. 24 na której dotąd obowiązkowej chałupy nie wystawiła i na jej odbudowę nie na inną spekulacyją potrzebuje,

6 sztuk sosien na forszty w ściany
4 sztuk sosien na płatwy

a ponieważ żądanie jej nie jest wygórowane i ponieważ wartość tego drewna spłacić będzie w stanie w trzech latach, zatem takowe kredytem wydane jej bydź może tem pewniej, że pierwszą ratę także zaraz przy odbiorze drzewa uiścić deklaruje.”

Ruble srebrne. Ceny - 1861 rok: krowa 30-60, koń pociągowy 30-50, utuczona świnia 25-30; cenny z 1863 roku: murarz dziennie 1 rub. 12 kopiejek, robotnik dziennie 45 kopiejek. Po 1864 r. w Warszawie płacono za 1 kg masła 1 rubla, obiad 50 kopiejek, 16 kg ziemniaków 24 kopiejki, ½ kg chleba 4 kopiejki.

Po Reginie gospodarstwo objął jej syn Stanisław, mój pradziadek, który poślubił Agatę Krzyżkiewicz. Jako ciekawostkę dodam, że siostra Stanisława, Franciszka, poślubiła ... owdowiałego ojca Agaty. Czyli stała się macochą żony swego brata.

Z dziewięciorga dzieci Stanisława i Agaty małżonków Podymów wiek dojrzały osiągnęło czworo: 

Jan - poślubił Annę z Rochów, mieszkali w Charsznicy, potem w Kalinie Rędziny,

Marianna - poślubiła Piotra Janiszewskiego, zamieszkali w Częstochowie,

Józefa - wyszła za Wojciecha Morelowskiego, do jej śmierci mieszkali w Czeladzi, potem Wojciech powrócił w rodzinne strony i w 1915 roku poślubił Mariannę Krzyżkiewicz,

Franciszek, mój dziadek - miał dwie żony, Katarzynę Barańską ze Śladowa i Katarzynę Ziętek z Dal, mieszkał w Śladowie i Kalinie Wielkiej, a potem od 1912 roku w Kalinie Las, na Odolu.

Drugą żoną Stanisława była Wiktoria Krupa, z którą miał pięcioro dzieci:

Magdalena - wyszła za Macieja Duńca,

Marianna - Wyszła za Stanisława Naziemca,

Antoni - nie założył rodziny,

Julianna - wyszła za Jana Boćkowskiego,

Antonina - wyszła za Franciszka Duńca.

Wszyscy mieszkali w pobliżu domu rodzinnego, w którym pozostała Antonina oraz jej brat Antoni.

Przemyt spirytusu przez granicę Królestwo Polskie/Galicja.

Przekazy rodzinne wskazują, że Stanisław Podyma był oryginalnym człowiekiem. Oprócz rolnictwa zajmował się także kłusownictwem oraz przemytem towarów między kongresówką a Galicją. Prawdopodobnie był też skąpy, co powodowało konflikty między nim a dziećmi z pierwszego małżeństwa. Nadmiernie lubił się integrować w karczmie, co wykorzystała pewna karczmarka, która śpiącego Stanisława pozbawiła wąsów. Był niedobry dla drugiej żony i zachowywał się wobec niej niepoprawnie, co spowodowało konieczność interwencji braci Wiktorii.

Mimo pokaźnej gromadki dzieci, grób Stanisława oraz dwóch jego żon nie przetrwał do dnia dzisiejszego.  

------------------------------------------------------------------------------

Słownik wybranych pojęć:

Dysydent - w kontekście historycznym określenie innowierców, odstępców od dogmatów Kościoła.

Dziesięcina – podatek religijny w judaizmie i chrześcijaństwie. Obowiązkowe świadczenie pieniężne lub rzeczowe w postaci dziesiątej części swojego dochodu na rzecz Kościoła.

Garniec (nowopolski) – miara objętości, po 1819 roku = 4 litry.

Jutrznia - była starszą formą robocizny, którą musieli świadczyć chłopi: chłop uprawiał przez cały rok określony kawałek ziemi pańskiej i oddawał uzyskane plony właścicielowi ziemi.

Powaba (posługa) - dodatkowe zobowiązania chłopa na rzecz folwarku, wynosiły średnio do 4 dni w roku, świadczone szczególnie w żniwa.

Kmieć - w mowie staropolskiej oznacza zamożniejszego ziemianina, rolnika, gospodarza.

Koło doroczne – roczna dzierżawa młyna wodnego (pojęcie występujące w rejestrach poborowych).

Korzec (nowopolski) – miara ciał sypkich, od 1819 roku =128 litrów [EO]. Liwerunek – podatek w naturze ustanowiony w 1790 roku na utrzymanie wojska, w 1817 roku zamieniony na podatek pieniężny, obowiązywał do 1848 roku.[EO]

Łan kmiecy – w średniowieczu na oszarze Małopolski odpowiadał wielkością 48 morgom (tzw. łan frankoński).

Morga – jednostka powierzchni gruntu, 1 Mg=56 arów=0,56 hektara (ha)=300 prętów.

Osep - danina roczna w zbożu, świadczona przez chłopów na rzecz dworu. Pańszczyzna – przymusowa praca, głównie na roli, wykonywana przez chłopów na rzecz pana w zamian za dzierżawę ziemi. Wykształciła się w Europie w okresie feudalnym, po czym powoli zaczęła zamieniać się w czynsz.

Podymne - zróżnicowany podatek od domu mieszkalnego wprowadzony 1629 roku (od 1775 roku - od każdego komina na dachu), płacony przez mieszczan, chłopów i szlachtę zagrodową.

Pręt – miara powierzchni gruntu, morga miała 300 prętów, 1 morga=56 arów. Przędzenie – świadczenie pracy przy przędzeniu wełny na rzecz dworu, w tym przypadku łącznie z powabą – 4 dni.

Rs. – rubel srebrny – w zaborze rosyjskim obowiązywał system monetarny oparty na rublu. Podstawą był rubel srebrny = 100 kopiejkom. Ceny - 1861 rok: krowa 30-60, koń pociągowy 30-50, utuczona świnia 25-30; ceny z 1863 roku: murarz dziennie 1 rub. 12 kopiejek, robotnik dziennie 45 kopiejek. Po 1864 r. w Warszawie płacono za 1 kg masła 1 rubla, obiad 50 kopiejek, 16 kg ziemniaków 24 kopiejki, ½ kg chleba 4 kopiejki.

Skojec - średniowieczna jednostka – w tym przypadku płatnicza - 1 skojec to 1/24 grzywny (1 grzywna =24 skojce); za Jagiełły 12 skojców kosztował np. wieprz, zaś 40 kurcząt kosztowało 10 skojców.

Skopek – drewniane naczynie z klepek w kształcie wiaderka, używane dawniej na wsi (miara ilości, w tym przypadku zboża).

Sprzężaj - inaczej pańszczyzna sprzężajna: obowiązywała w Polsce chłopów, którzy użytkowali od 0,5 do 1 łana ziemi. Sprzężajem nazywano konie i woły, które chłop miał obowiązek utrzymywać oraz narzędzia potrzebne do uprawiania pańskiej ziemi (chłop musiał je kupić i dbać o nie).

Szarwark – świadczenie pieniężne lub pracy głównie na rzecz budowy i utrzymania dróg.

 

Od najbogatszych do najbiedniejszych:

    Jan Świętek pod koniec XIX wieku definiował różnice pomiędzy poszczególnymi warstwami chłopów w sposób następujący:

a)  Do kmieci należą gospodarze, właściciele dwudziestu lub więcej morgów gruntu czyli podług tutejszych gruntowych pomiarów – trzydziestu lub więcej „korcy pola”,

b)  Półrolnikami (półkmieciami) nazywają tych, którzy posiadają 10 do 15 morgów gruntu (15-22 korcy),

c) Zagrodnikami są właściciele gruntu, wynoszącego mniej niż dziesięć morgów (mniej niż 15 korcy),

d) Chałupnicy nie posiadają wcale własnego gruntu; chałupa i ogródek przy niej jest ich całym majątkiem,

e) Kómornicy nie mają ani własnego gruntu, ani własnej chałupy; utrzymują się z „zarobku i wyrobku”, a mieszkanie wynajmują u obcych, czyli „chodzą kómorami”.